મદ્રાસ હાઈકોર્ટે તાજેતરમાં રેખાંકિત કર્યું હતું કે હથિયાર વિના શાંતિપૂર્ણ રીતે રક્ષણ કરવાનો અધિકાર બંધારણની કલમ 19 હેઠળ બાંયધરી આપવામાં આવ્યો છે અને તે ભારત જેવા લોકશાહી દેશનો અભિન્ન ભાગ છે. કોર્ટે ઉમેર્યું હતું કે વિરોધ કરવાનો અધિકાર એ ભાષણનો એક અભિન્ન ભાગ છે અને બંધારણના અનુચ્છેદ 21 હેઠળ બાંયધરી આપવામાં આવેલ જીવવાના અધિકારનો અંતર્ગત પાસું છે.
ન્યાયાધીશ એલ વિક્ટોરિયા ગોવરીએ એ પણ નોંધ્યું હતું કે જ્યારે કાયદેસરની અસંમતિને મનસ્વી રીતે અટકાવવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા, જે બદલામાં બંધારણ દ્વારા બાંયધરી આપેલા લોકતાંત્રિક મૂલ્યોને ખલેલ પહોંચાડે છે, ત્યારે તેને લોખંડી હાથથી વ્યવહાર કરવો પડ્યો હતો.
“વધુ ચોક્કસ કહીએ તો, કલમ 19(1)(b) અરજદારોને હથિયાર વિના શાંતિપૂર્ણ રીતે ભેગા થવાનો અને વિરોધ કરવાનો અધિકાર આપે છે અને આવો અધિકાર એ લોકશાહી દેશની નોંધપાત્ર વિશેષતા છે. અરજદારોને સસ્પેન્ડ કરીને અને તમિલનાડુ સિવિલ સર્વિસ (શિસ્ત અને અપીલ) નિયમોના નિયમ 17(b) હેઠળ ચાર્જ મેમો જારી કરીને કાયદેસરની અસંમતિ માટે જગ્યા મર્યાદિત કરવી, આપણા બંધારણ દ્વારા બાંયધરી આપેલી લોકશાહી મૂલ્ય પ્રણાલીને તોડી પાડવી આયર્ન હાથ. વિરોધ કરવાનો અધિકાર એ ભાષણનો એક સહજ ભાગ છે અને આપણા બંધારણની કલમ 21 હેઠળ બાંયધરી આપવામાં આવેલ જીવવાના અધિકારના અંતર્ગત પાસાં છે,” કોર્ટે અવલોકન કર્યું.
હાલના કેસમાં, અદાલત તમિલનાડુ સિવિલ સર્વિસીસ (શિસ્ત અને અપીલ) નિયમો, 1955ની કલમ 17(b) હેઠળ જિલ્લા શિક્ષણ અધિકારી દ્વારા જારી કરાયેલા ચાર્જ મેમોને પડકારતી અરજીઓની બેચ સાથે કામ કરી રહી હતી. ચાર્જ મેમો જારી કરવામાં આવ્યો હતો. શિક્ષકો સરકારી બોયઝ હાયર સેકન્ડરી સ્કૂલના કેમ્પસની સામે એકઠા થયા હતા અને આકસ્મિક રજા લઈને રાહ જોઈને આંદોલન કર્યું હતું અને તેના કારણે સરકારી કર્મચારીઓને ખલેલ પહોંચાડી હતી, તેમના કૃત્યોની આ રીતે ગેરવર્તણૂકની ટીકા કરી હતી.
અરજદારોએ દલીલ કરી હતી કે ચાર્જ મેમો મનની અરજી કર્યા વિના જારી કરવામાં આવ્યો હતો. એવી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે અરજદારો, શિક્ષક ફેડરેશનના સભ્યો હોવાને કારણે, અયોગ્ય વ્યક્તિઓનો સમાવેશ કરીને વરિષ્ઠતા યાદીને અંતિમ સ્વરૂપ આપતી વખતે પ્રતિવાદી સત્તાવાળાઓ દ્વારા આચરવામાં આવેલી ગેરરીતિઓ સામે આંદોલન કર્યું હતું. એવી પણ દલીલ કરવામાં આવી હતી કે અરજદારોએ ન તો ગેરકાયદેસર પ્રસન્નતાની માંગણી કરી હતી કે ન તો ફરજમાં બેદરકારી, અવગણના અથવા નૈતિક ક્ષતિ સાથે સંકળાયેલા આક્ષેપો કર્યા હતા. આમ, એવી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે આ કાર્યવાહી ગેરકાયદેસર, મનસ્વી અને બંધારણની કલમ 14 અને 16નું ઉલ્લંઘન છે.
પ્રતિવાદી સત્તાવાળાઓ વતી, એવી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે અરજદારો અન્ય શિક્ષકોને ઉશ્કેરીને આંદોલનમાં સામેલ હતા, જ્યારે વિદ્યાર્થીઓ 12મા ધોરણની પરીક્ષાઓની તૈયારી કરી રહ્યા હતા અને જ્યારે 11મા ધોરણની રિવિઝન પરીક્ષા ચાલી રહી હતી. એવી પણ રજૂઆત કરવામાં આવી હતી કે અરજદારોએ શાળાના વિદ્યાર્થીઓને ખલેલ પહોંચાડતા લાઉડ સ્પીકરનો ઉપયોગ કર્યો હતો અને શિક્ષણ વિભાગના અધિકારીઓ સામે અસંસદીય અને ગંદા શબ્દોનો ઉપયોગ કરીને ત્રિચી હાઇવે પર કાયદો અને વ્યવસ્થાની સમસ્યા ઊભી કરી હતી.
કોર્ટે અવલોકન કર્યું હતું કે ચાર્જ મેમો માર્ગદર્શિકાનું પાલન કર્યા વિના જ જારી કરવામાં આવ્યા હતા. અદાલતે એ પણ અવલોકન કર્યું હતું કે જોકે સત્તાવાળાઓએ દાવો કર્યો હતો કે આંદોલનને કારણે કાયદો અને વ્યવસ્થાની સમસ્યા સર્જાઈ હતી, તેમ છતાં કોઈ પોલીસ હસ્તક્ષેપ થયો ન હતો અથવા અરજદારો સામે તેમની ગેરકાયદેસર ક્રિયાઓ માટે કોઈ ફોજદારી ફરિયાદ દાખલ કરવામાં આવી ન હતી. આમ, કોર્ટ તે દલીલના સમર્થનમાં ન હતી.
કોર્ટે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે વિભાગ દ્વારા સત્તાના ગેરકાયદેસર ઉપયોગ સામે શાંતિપૂર્ણ પ્રદર્શન યોજવું એ અરજદારોનો મૂળભૂત અધિકાર છે. કોર્ટે ઉમેર્યું હતું કે અરજદારોનો શિક્ષક ફેડરેશનના સભ્યો તરીકે વિરોધ કરવાનો અધિકાર બંધારણ હેઠળ ગેરંટી આપવામાં આવેલ અપ્રતિબંધિત અધિકાર છે.
“લોકશાહીમાં સંવાદ, અસંમતિ અને વિચાર-વિમર્શ અનિવાર્ય હોવાથી, શિક્ષક ફેડરેશન વતી ટીચર્સ ફેડરેશનના એક સભ્યને સસ્પેન્ડ કરવા માટે પ્રતિવાદીઓ દ્વારા સત્તાના મનસ્વી ઉપયોગ સામે શિક્ષક ફેડરેશન વતી પ્રદર્શન કરવાનો અધિકાર કલમ 19 હેઠળ સુરક્ષિત છે. (1)(a) અને ભારતના બંધારણની 19(1)(b),” કોર્ટે અવલોકન કર્યું.
કોર્ટે એ પણ નોંધ્યું હતું કે વિભાગે શરૂઆતમાં શિક્ષકોને સસ્પેન્ડ કર્યા હતા અને બાદમાં રાજ્યવ્યાપી વિરોધને પગલે તેમને પુનઃસ્થાપિત કર્યા હતા. કોર્ટે ઉમેર્યું હતું કે વિભાગે આ પછી અરજદારોને ચાર્જ મેમો જારી ન કરવો જોઈએ. કોર્ટે ઉમેર્યું હતું કે ચાર્જ મેમોમાંના આક્ષેપો મનની અરજી વગરના હતા અને રાજ્ય સરકાર દ્વારા ઘડવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકામાં આવરી લેવામાં આવ્યા નથી.
આમ, કોર્ટે શિક્ષકો સામેની કાર્યવાહી રદ કરી હતી.
અરજદારના વકીલ: શ્રી ટી. પોન રામકુમાર
પ્રતિવાદી માટે વકીલ: શ્રી એન રમેશ અરુમુગન, સરકારી વકીલ
સંદર્ભ: 2023 LiveLaw (Mad) 371
કેસનું શીર્ષક: જે જયરાજ અને અન્યો વિરુદ્ધ મુખ્ય શૈક્ષણિક અધિકારી
કેસ નંબર: W.P.(MD)નંબર 13409 થી 13415 ના 2022
BY-Bilal Kagzi
