દેવમોગરા: દક્ષિણ ગુજરાતના આદિવાસી વિસ્તારોમાં ગઢ દેવમોગરા એક પવિત્ર અને ઐતિહાસિક સ્થાન તરીકે ઓળખાય છે. આ ગઢ સાથે જોડાયેલું નામ છે — રાજા પાનઠા બેની હેજાહ, જે આદિવાસી લોક ઇતિહાસમાં એક વિર પુરુષ, લોકનાયક અને સ્વાભિમાનના પ્રતિક તરીકે સ્થાન ધરાવે છે.
લોકકથાઓ અને મૌખિક પરંપરાઓ અનુસાર, રાજા પાનઠા બેની હેજાહ ન્યાયપ્રિય અને પરાક્રમી શાસક હતા. તેઓ હંમેશા પોતાના લોકોના દુઃખ-દર્દ સાથે જોડાયેલા રહ્યા અને આદિવાસી સમાજ પર થતા અન્યાય સામે ડટીને ઉભા રહ્યા. તે સમયગાળામાં બહારના શાસકો, જાગીરદારો અથવા શોષણકારી તત્ત્વો દ્વારા આદિવાસીઓ પર થતો અત્યાચાર રોકવામાં તેમણે મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
કહેવાય છે કે ગઢ દેવમોગરા માત્ર એક કિલ્લો નહીં પરંતુ આદિવાસી સ્વતંત્રતાનું કેન્દ્ર હતું. અહીંથી રાજા પાનઠા બેની હેજાહે પોતાના પ્રદેશની રક્ષા કરી અને સમાજમાં એકતા તથા સંઘર્ષની ભાવનાને મજબૂત બનાવી. તેમની શૂરવીરતા, બલિદાન અને ન્યાયની ભાવનાને કારણે તેઓ આજે પણ દેવતાસમાન માનવામાં આવે છે.
આદિવાસી સમાજમાં આજેય તેમના નામે પૂજા, માનતા, મેળા અને લોકગીતો પ્રચલિત છે. વડીલો દ્વારા પેઢી દર પેઢી તેમની કથાઓ સંભળાવવામાં આવે છે, જે યુવાનોમાં સ્વાભિમાન, સંઘર્ષ અને સમાજ માટે જીવવાની પ્રેરણા આપે છે. રાજા પાનઠા બેની હેજાહનો લોક ઇતિહાસ લખાણ કરતાં વધુ લોકોના હૃદયમાં જીવંત છે.
આ રીતે રાજા પાનઠા બેની હેજાહ માત્ર એક ઐતિહાસિક પાત્ર નહીં પરંતુ આદિવાસી સંસ્કૃતિ, ઓળખ અને સંઘર્ષનું શાશ્વત પ્રતિક છે. ગઢ દેવમોગરા અને રાજા પાનઠા બેની હેજાહનું નામ આદિવાસી લોકઇતિહાસમાં સદાય ગૌરવ સાથે સ્મરણમાં રહેશે.
[ સ્ત્રોત: ફેસબૂક પેજ: આદિવાસી અસ્મિતા ]
