નવીન: આજે 2 નવેમ્બર 1941 ના દિવસે અરુણ શૌરી ભારતના તપાસી પત્રકાર, સંપાદક, લેખક અને પ્રખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી રાજકારણી જન્મદિવસ છે. તેમણે વર્લ્ડ બેંકમાં અર્થશાસ્ત્રી તરીકે કામ કર્યું, પ્લાનિંગ કમિશનને સલાહ આપી અને પછી ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ અને ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયા જેવા અખબારોના સંપાદક તરીકે પત્રકારત્વમાં ક્રાંતિ લાવી હતી.
અરુણ શૌરી: ભારતીય પત્રકારત્વના વિચારો અને યોગદાન
તેમણે 1982 માં રામોન મેગ્સેઝે એવોર્ડ મળ્યો, જેમાં તેમના “ભ્રષ્ટાચાર, અસમાનતા અને અન્યાય વિરુદ્ધ પોતાના કલમનો ઉપયોગ” ની પ્રશંસા કરવામાં આવી. 2000માં તેમને ઇન્ટરનેશનલ પ્રેસ ઇન્સ્ટિટ્યુટના “વર્લ્ડ પ્રેસ ફ્રીડમ હીરો” તરીકે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા. તેમના પત્રકારત્વના વિચારો મુખ્યત્વે તપાસી જર્નલિઝમ, સ્વતંત્રતા, તથ્યોની મહત્તા અને મીડિયાની જવાબદારી પર કેન્દ્રિત છે.
1. તપાસી પત્રકારત્વની શરૂઆત અને તેનું મહત્વ..
શૌરીને ભારતમાં એગ્રેસિવ અને સ્વતંત્ર તપાસી પત્રકારત્વના પ્રણેતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેમણે ૧૯૭૦-૮૦ના દાયકામાં ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસમાં કામ કરતા ભ્રષ્ટાચાર, મહિલા વેપાર (કમલા કેસ), અન્ડરટ્રાયલ કેદીઓની લાંબી કેદ, બિહાર જેલમાં કેદીઓની આંખો ફોંડવાની ઘટના, એન્ટુલય ટ્રસ્ટ સ્કેન્ડલ અને બોફોર્સ કેસ જેવા મુદ્દાઓ પર લેખો લખીને સરકારને જવાબદાર બનાવ્યા. તેમના વિચારો અનુસાર, પત્રકારત્વ “અસલીયતોને ઉજાગર કરવું” છે, જે રાજકારણ અને કાયદાને પણ બદલી શકે છે. તેમણે કહ્યું: “મારું લેખન વકીલની કેસ ડાયરી જેવું છે, જે કેસ જીતવા માટે લખાય છે.”
2. સ્વતંત્ર અને તથ્ય-આધારિત પત્રકારત્વ..
આજના મીડિયા પર તીખી ટીકા કરતા શૌરી કહે છે કે મીડિયા “ફેક અને સ્પોન્સર્ડ ન્યૂઝ” ફેલાવે છે અને સરકારના દબાણમાં “ગાય કે મહિષ જેવું પુનઃપ્રકાશ” કરે છે. તેમના મતે, પત્રકારોને “તથ્યોની શોધ” કરવી જોઈએ અને સ્વતંત્રતા જાળવવી જોઈએ. 2022માં મથૃભુમિ ઇવેન્ટમાં તેમણે કહ્યું: “આજે મીડિયા સરકાર સાથે જોડાઈ ગયું છે, સ્વતંત્ર પત્રકારત્વની જગ્યા ઘટી રહી છે.
3. ઇમર્જન્સી દરમિયાન પત્રકારત્વ અને સેન્સરશિપ..
1975ની ઇમર્જન્સીમાં શૌરીએ જયપ્રકાશ નારાયણ માટે લેખો લખ્યા અને સરકારી સેન્સરશિપ વિરુદ્ધ લડ્યા. તેમના અભિગમ પ્રમાણે, પત્રકારત્વે “સ્વતંત્રતા અને અધિકારોની રક્ષા” કરવી જોઈએ, ભલે તે જોખમી હોય. તેમના પુસ્તક ધ કમિશનર ફોર લોસ્ટ કોઝિસમાં તેઓ વર્ણન કરે છે કે કેવી રીતે તેમણે કોર્ટની મદદથી મીડિયાની આઝાદી જાળવી.
4. આજના મીડિયા પર ટીકા અને આદર્શ..
શૌરી આજના મીડિયાને “જોવા જેવું નથી” કહે છે, કારણ કે તેમાં તથ્યો કરતા ક્લિક્સ અને ટીઆરપીનું વધુ મહત્વ છે. તેમના મતે, પત્રકારત્વે “અસલીયતોને વાળીને રજૂ કરવી” જોઈએ, નહીં કે વિઝનલ ટ્રિપ્સ. તેઓ કહે છે કે પત્રકારોને “સમાજમાં ફેરફાર” લાવવા માટે તપાસ કરવી જોઈએ.
