રાષ્ટ્રીય: ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ E કેસનો ચુકાદો હાલમાં સુપ્રીમ કોર્ટમાં વાંચવામાં આવી રહ્યો છે. CJIએ કહ્યું છે કે નિર્ણય સર્વસંમતિથી છે. બે નિર્ણયો છે પરંતુ નિષ્કર્ષ એક છે. લોકસભા ચૂંટણીની જાહેરાતના એક મહિના પહેલા સુપ્રીમ કોર્ટ ઈલેક્ટોરલ બોન્ડની માન્યતા અંગે પોતાનો ચુકાદો આપી રહી છે. કોર્ટે કહ્યું છે કે ચૂંટણી બોન્ડ માહિતીના અધિકારનું ઉલ્લંઘન છે.
ભારતમાં રાજકીય પક્ષોને જેનાથી ગુપ્ત ફંડ મળતું હતું તે ઇલેક્ટોરલ બૉન્ડ યોજનાને સુપ્રીમ કોર્ટે ગેરબંધારણીય ગણાવી રદ કરી દીધો છે. મતદારોને પક્ષોના ભંડોળ વિશે જાણવાનો અધિકાર છે. ભારતના કોઈપણ નાગરિક અથવા દેશમાં સ્થાપિત કોઈપણ એન્ટિટી દ્વારા ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકાય છે. કોઈપણ વ્યક્તિ એકલ અથવા સંયુક્ત રીતે અન્ય વ્યક્તિઓ સાથે ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકે છે. લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ 1951ની કલમ 29A હેઠળ નોંધાયેલ રાજકીય પક્ષો ચૂંટણી બોન્ડ સ્વીકારવા માટે પાત્ર છે. શરત માત્ર એટલી છે કે છેલ્લી લોકસભા કે વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં તેમને ઓછામાં ઓછા એક ટકા વોટ મળવા જોઈએ.
ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ્સ લાયક રાજકીય પક્ષ દ્વારા અધિકૃત બેંકમાં તેના ખાતા દ્વારા જ રોકડ કરવામાં આવશે. બોન્ડ ખરીધાના પખવાડિયાની અંદર સંબંધિત પક્ષકારે તેના રજિસ્ટર્ડ બેંક ખાતામાં તે જમા કરાવવું ફરજિયાત છે. જો પક્ષ આમ કરવામાં નિષ્ફળ જાય, તો બોન્ડ રદબાતલ અને રદબાતલ થઈ જશે. આ બોન્ડ વર્ષ 2018માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. આને લાગુ કરવા પાછળનો વિચાર એ હતો કે તેનાથી રાજકીય ભંડોળમાં પારદર્શિતા વધશે અને સ્વચ્છ નાણાં આવશે. આમાં, વ્યક્તિઓ, કોર્પોરેટ અને સંસ્થાઓ બોન્ડ ખરીદે છે અને રાજકીય પક્ષોને દાન તરીકે આપે છે અને રાજકીય પક્ષો આ બોન્ડ્સને બેંકમાં રોકીને નાણાં મેળવે છે.
ભારતીય સ્ટેટ બેંકની 29 શાખાઓને ચૂંટણી બોન્ડ જારી કરવા અને રોકડ કરવા માટે અધિકૃત કરવામાં આવી હતી. આ શાખાઓ નવી દિલ્હી, મુંબઈ, કોલકાતા, ચેન્નાઈ, ગાંધીનગર, ચંદીગઢ, પટના, રાંચી, ગુવાહાટી, ભોપાલ, જયપુર અને બેંગલુરુમાં ચૂંટણી ભંડોળ પ્રણાલીમાં સુધારો કરવા માટે, સરકારે વર્ષ 2018 માં ચૂંટણી બોન્ડ લોન્ચ કર્યા. 2 જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ તત્કાલીન મોદી સરકારે ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમને નોટિફાઈ કરી હતી. ફાઈનાન્સ એક્ટ 2017 દ્વારા ચૂંટણી બોન્ડ લાવવામાં આવ્યા હતા. આ બોન્ડ વર્ષમાં ચાર વખત જાન્યુઆરી, એપ્રિલ, જુલાઈ અને ઓક્ટોબરમાં જારી કરવામાં આવે છે. આ માટે ગ્રાહક તેને બેંકની શાખામાં જઈને અથવા તેની વેબસાઈટ પર ઓનલાઈન ખરીદી શકે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા 29 જાન્યુઆરી, 2018થી લાગુ કરાયેલી ઇલેક્ટોરલ બૉન્ડ યોજનાને રદ કરી છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું, ‘કાળા નાણા પર અંકુશ લગાવવાના હેતુથી માહિતીના અધિકારનું ઉલ્લંઘન વાજબી નથી. ચૂંટણી બૉન્ડ યોજના માહિતીના અધિકાર અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતાનું ઉલ્લંઘન છે. રાજકીય પક્ષો દ્વારા ભંડોળની માહિતી જાહેર ન કરવી એ ઉદ્દેશ્યની વિરુદ્ધ છે.’
